Bi hitz Hernaniko hizkeraren inguruan

Abstract

Ondotik datozen orrialdeetan, Hernani herriko hiru hizkuntza-ezaugarri hartu eta inguruko herriekin alderatu ditut, muga bat ezartzeko asmoz. Helburua, aukeratutako hizkuntza-ezaugarri hauek nolabait “mugatzea” izan da; herri batetik bestera ea ezaugarria gertatzen den ala ez aztertzea. Horretarako, lana honela antolatu da: laburpen honen ondoren, Hernani herriaren gerturatze soziolinguistiko bat egingo dut, eta lan honetarako erabili den corpusaz mintzatuko naiz. Jarraian, teoriaren azalpen labur bat etorriko da. Bertan isoglosa terminoaren zertzelada bat aurkeztu eta Hernaniko hizkeraren inguruan egindako Irizaren (1991) obra edukiko dut aipagai. Ondoren, lanaren mamia dator, eta bertan hiru hizkuntza ezaugarri hartuko ditut lan honen ardatz. Lehenik, -u + a > -uba ezaugarri fonologikoa landuko da. Bigarrenik, -ei/-ai +-di/-ri> -aidi, -oidi datibo pluraleko pleonasmoa izango da aztergai, eta hirugarrenik, aditz morfologiari dagokion -zki- , - zka- pluralgile txandaketaz idatzi da. Geroago, ezaugarri hauek hautatzeko arrazoiak azalduko dira, eta baita azterketa bera ere. Lanaren azken orrialdeetan, prozesu guztiaren eta topatu dudanaren ondorioak aurkeztuko ditut. Azken ondorioen ondotik, lanean zehar aipatutako erreferentzien bibliografia aurkeztuko da. Behin hau guztia azaldu ondoren, azpimarratu beharko litzateke, lan honetarako ahozko datuak eduki beharrean, idatzizko datuak eduki ditudala. Corpuserako, Hernaniko dotrina, Erizkizundi Irukoitza eta EHHAko Hernaniko datuak erabili ditut. Alderatzeko, Urnietako eta Astigarragako Erizkizundi Irukoitza, Astigarragako hizkera liburua, Oiartzungo hizkera izeneko lana, Donostiako euskararen inguruko artikulu bat eta Goizueta eta Aranoko hizkerak, eta EHHAko Lasarteko datuak eduki ditut eskuartean. EHHAko datuak, ahozkoen transkribaketak dira. Ondorioetan argituko denez, hautatutako hizkuntza-ezaugarriak (fonologikoa, izen morfologikoa eta aditz morfologikoa) ez dira endemikoak. Esan nahi da, hautatu ditudan ezaugarri hauek, Hernanin agertzeaz gain, ondoko herrietan ere presentzia handia dute. Honek erakusten duenez, Hernaniko hizkera beharrean Beterriko hizkeraren aurrean geundeke, elkarren arteko eragina eta gertutasuna dela eta. Eta are gehiago, aditz morfologian aztertu den hizkuntza-ezaugarriaren kasuan, Beterriko ezaugarria ez ezik, Euskal Herriko beste eremuren batean ere ager izan zitekeen iraganean. Bestalde, agertu den beste ondorio bat, belaunaldien arteko erabileren etena da. Hizkuntza-ezaugarri guztien kasuan, denborak aurrera egin ahala, ezaugarrien maiztasunak behera egin duela ikusi da.