Bertsolariak historialari: Lehen Gerra Karlista

Abstract

Nire lan honek, Lehen Gerra Karlistan datza. Horregatik, liberalismoa Espainian sartu zen garaia aurrekaritzat hartuta, Fonteinebleauko itunetik Bergarako akordioa arteko denboran sakonduko dut, nola ez, batez ere 1833. urtean kokatzen delarik lanak aztergai duen garaiaren hasiera. Gerrate horri lotuta, foruen eta nire lanerako iturri gisa erabiliz beraien balio historikoa erakutsi nahiko nukeen bertsoen inguruan ere sakonduko dut. Liberalak, karlistak, Zumalakarregi, Lege Salikoa, Bilbo eta Donostiako gertaerak, Bergarako akordioa… ardatz harturik eraikiko dut nire kontakizuna. Bi bandoetan banatutako herri baten historia izango da: kostaldea nekazaritza eremuaren aurka, liberalak absolutisten aurka, karlistak isabelinoen aurka edo nekazari eta langileak burgesiaren aurka. Bakoitzak bere helburuak dituenez, haiengatik borrokatuko dira Isabel eta Karlos Maria Isidroren izenean, baina, bazekiten noren izenean borrokatzen zuten? Eta baldin bazekiten, horregatik borrokatzen zuten edo beste helburu foruzale zein komertzialak jarraitzen zituzten? Galdera hauei erantzuten eta balizko erantzunen gainean irakurleari pentsarazten, saiatuko naiz hurrengo orrialdeetan. Ordea, nire helburua ez da Lehen Gerra Karlistaren interpretapen soil eta aldi berean, garrantzitsu horretan gelditzen. Izan ere, lehen esan dudan bezala, bertsoaren balio historikoa erakutsi nahi diot irakurleari eta horregatik, nire lanean pasarte bakoitzaren inguruko bertso garaikideren bat aurkituko du irakurleak, ohiko bibliografia bidez kontatzen dugun hori modu hurbilago batean, hau da, hura bizi eta hartaz kantatu edo idatzi zuen bertsolari baten gorputzetik bizi dezan. Modu berean, bertsoak ez ditut pasarte-kontalari bezala bakarrik erabiliko, baizik eta nire hipotesi edo usteak argudiatzeko ere bai, planteatzen dudan hori 1830eko hamarkadako biztanle baten hitzekin uztartuz, alegia. Nire irakurlea beraz, Euskal Herriaren historia garaikideko une garrantzitsuenetako batean zehar aurkituko da, bertsoz bertso eta pasartez pasarte Lehen Gerra Karlistaren inguruko ezagutza modu kronologiko eta jarraitu batean jasoz. Zumalakarregi, Isabel, Maria Kristina, Espartero, Karlos Maria Isidro eta abarren munduan kokatuko dut irakurlea, baina, baita Xenpelar, Iparragirre, Bizenta Mogel, Pedro Mari Otaño eta beste hainbat bertso sortzaile ezezagun eta anonimoren garian ere, boterea eta bertsoa oso desberdinak diren bi mundu izan arren, garaikideak izaki, biak uztarturik. Lehen Gerra Karlistako Euskal Herriko irudi hobeago eta kritikoago bat sortzen lagunduko digutelako.