Zaraitzuko uskara eta Ipar Euskal Herriko berrikuntzen hedadura

Abstract

This study aims to combine the dialect distribution of Modern Basque proposed by Zuazo (1998, 2014) with Lakarra’s (2011, 2017) diagram of the first dialectal breakup of Old Common Basque. To do so, I analysed old texts dating from the 16th, 17th, 18th and 19th centuries. All texts belong to the Continental Basque Country;in addition, samples from the last two centuries were found in the Navarrese Pyrenees.To achieve my purpose, I also drew upon the description of the Basque dialect spoken in the Salazar Valley, located in northeast Navarre. The data collected from this region was examined with regard to the behaviour of the isoglosses within the continental Basque Country in earlier stages. In particular, I looked into grammatical determinants that may account for linguistic change; what geographical expansion model they showed and how far they got; likewise, I analysed what isogloss boundaries are recurrent and what innovations were transferred from the Pyrenees towards Navarre. I also embarked on a chronological classification of the various changes observed, suggesting what criteria might have determined the actual sequence of events.The results provide a better overview of the Basque dialect spoken in the Salazar Valley and Low Navarre. It is observed that the Basque spoken in Low Navarre has actually undergone change, which has spread towards Labourd. When in contact with other dialects, it shares features with that spoken in Labourd on the left, and with Soule on the right. Therefore, I could not argue that there is a pure dialect from Low Navarre that is clearly distinguishing from the Labourd and Soule dialects. On the assumption that Low Navarre and Labourd have converged recently, a future research hypothesis to test would be whether Low Navarre merged with Soule in earlier stages.; Azterketa honek bi aldi kronologikoren artean ibili nahi du: garai berrienetarako Zuazok (1998, 2014) proposatzen duen dialekto zatiketaren eta Lakarrak (2011, 2017) Euskara Batu Zaharrarentzat dakarren lehen zatiketaren eskemaren artean. Horretarako xvi. mendeko testu zaharrak balia ditzakegu, baina Nafarroako Pirinioan ez ditugu horiek xviii eta xix. mendeak arte aurkitzen. Helburu horretara hurbiltzeko Nafarroako Zaraitzu ibarreko euskara deskribatuko dugu eta euskaldun zaraitzuarren hizkuntza-datuak Ipar Euskal Herriko garai desberdinetako isoglosen jokaerarekin alderatuko ditugu. Azterketan hizkuntza-aldaketen balizko eragile gramatikalak agertu zaizkigu, zein hedadura-eredu ageri duten berrikuntzek, noraino heldu diren, isoglosen zein muga geografiko errepikatzen diren eta zein berrikuntzak gurutzatu duten Pirinioa Nafarroa Garaira bidean. Berrikuntzen kronologia ahalaz argitzen eta kronologia hori finkatzen duten irizpideetan sakontzen ere saiatu gara, emaitzak beti nahi bezain onak izan ez badira ere.Ezaugarriak aztertu ondotik Zaraitzuko eta Nafarroa Behereko euskararen ikuspegi hobea izatea lortu dugu. Nafarroa Behereko euskara berriztatu denean, hondarreko mendeetan, bederen, ezaugarria Lapurdi alderat hedatu da. Nafarroa Behereko mintzoak beste berrikuntza batzuen eragina bildu badu edo kanpotikako berrikuntzak herrialde honetara heldu badira, baxenabartarren euskarak Lapurdikoarekin batzera jo du, baina iraganean zuberotarrenarekin batzera ere jo zuen, hartara, ezin mintza gaitezke garbiki Nafarroa Behereko dialekto batez, ez baita mintzo lapurtarretik edo zuberotarretik bereizi. Lan honetan lortu ditugun emaitzen bidez etorkizuneko lan hipotesi bat aurkeztu nahi dugu, zeinarentzat oraingoz, bederen, bi aldi geolinguistiko desberdin bereizten ditugun: hondarreko garaian Lapurdik eta Nafarroa Behereak bateratzera jo dute hizkuntzan, baina iraganean Nafarroa Behereak eta Zuberoak egin zuten hori. Ipar Euskal Herriko eskualde batzuetako eta Nafarroa Garaiko ekialdeko ibarretako mintzoen arteko bateratzeak denboran kokatzea da helburua.