Euskal banakariak: zilegiztatze baldintzak eta gaur egungo erabilera

Abstract

Euskaraz zenbatzaile zehaztuei -na atzizkia erantsiz sortzen dira banatzaile edo distributiboak deritzogun zenbatzaileak (Alberdi et al. 2018). Banakariak ez dira hizkuntza guztietan agertzen eta horretaz gain, gramatika baldintza batzuk bete behar dituzte. Hori dela eta, ikuspuntu linguistikotik ikergai bereziki interesgarria da. Lan honen helburua bikoitza da. Alde batetik, gaztelera eta euskara erkatu eta euskal banatzaileen zilegitze baldintzak aurkeztuko ditugu. Beste aldetik, euskaraz zenbatzaile banakariak badaude ere, beraien erabilera gero eta txikiagoa da. Lan honen bigarren helburua, beraz, zenbatzaile banakarien gaur egungo erabilera aztertzea da. Horretarako, Iker laborategian garatutako Norantz proiektuaz baliatuko gara, eta proiektu honen bidez banakariei buruz bildutako datuak aztertuko ditugu, Iparraldeko euskaran zenbatzaile hauen erabileraren nondik norakoak aztertzeko asmoz. Irudi orokorragoa osatzeko asmoarekin, nire kabuz Hegoaldeko Arrasate eta Aretxabaleta (Gipuzkoa) herrietan bildutako datuak ere aztertuko ditugu. Izan ere, lagina txikia bada ere, abiapuntu bat eskaintzen digu Iparraldeko eta Hegoaldeko euskaran egon daitezkeen aldeak aztertzeko. Lanean zehar aztertuko diren egiturak ezberdinak direnez, ikerketa honek aukera ematen du egiturazko baldintzek erabileran izan ditzaketen eragina ere aztertzeko. Horretarako, lan hau bi atal nagusitan banatu dugu. Lehenengo atalean, banakariak zer diren eta nola sortzen diren azalduko dugu eta hauen propietateak zeintzuk diren zehaztuko dugu. Honekin batera, banakariak agertzen dituen eta euskararen auzo-hizkuntza den hizkuntza batekin konparaketa laburra egin dugu, zehazki euskal banakariak gaztelerazko sendos banakariarekin erkatuko ditugu. Izan ere, hizkuntza hauek ezaugarri linguistiko ezberdinak izan arren, euskaraz banakarien zilegitze baldintzak zeintzuk diren 1 Eskerrak eman nahi nizkioke lan honetan tutore gisa izan dudan Myriam Uribe-Etxebarriari. Batetik, gai erakargarri hau proposatzeagatik eta, bestetik, lana aurrera eramateko lagundu didan guztiagatik. 2 argitzen lagundu digu gaztelaniaz banakariek nola funtzionatzen duten aztertzeak, euskararen kasuan banakariei buruz egin diren lan gehienak oso deskriptiboak izan baitira. Lanaren bigarren atalean, ekarpen txiki bat egin nahi izan dugu ikerketaren ikuspuntutik. Horretarako, oraindik aztertu gabe dauden Norantz proiektuak bildutako banakarien datuetan oinarrituz, ikerketa txiki bat aurkeztuko dugu gaur egun Iparraldeko hiztunek banakariak nola eta zenbat erabiltzen dituzten aztertzeko asmoz. Horrez gain, Iparraldeko egoera eta Hegoaldeko egoera alderatu nahi izan ditugu. Horrela, Norantz proiektuak eskaintzen dizkigun Iparraldeko hiztunen eta Hegoaldeko hiztunen datuak estatistikoki aztertu ditugu, Euskal Herrian banakarien erabileran joera berdina ageri den eta banakarien erabilera antzekoa den ikusteko asmoz.